• علامه مجلسی

موضوع: معرفی علما

کلمات کليدي: احادیث شیعه، بحارالانوار، کتب حدیث، مجلسی

علّامه بزرگ ملّا محمد باقر اصفهانى معروف به «علّامه مجلسى» و «مجلسى دوم» سومين پسر دانشمند ملّا محمد تقى مجلسى اول، در سال 1037 در دارالعلم اصفهان ديده به جهان گشود.

علّامه مجلسى از همان اوان كودكى با هوشى سرشار و استعدادى خدا داد و پشت كارى مخصوص، به تحصيل علوم متداوله عصر پرداخت. وی در سايه تعليمات و مراقبت پدر علّامه‏اش كه خود نمونه كامل يك فقيه بزرگ و عالم پارسا بود، شروع به كار نمود، در اندك زمانى مراحل مختلفه علمى را يكى پس از ديگرى طى كرد.

بعد از تكميل تحصيلات خود در فنون و علوم مختلف، به تحقيق در اخبار اهل بيت عصمت و طهارت علیهم السّلام  پرداخت، و با استفاده از شرائط مساعد و قدرت سلطان وقت شاه سليمان‏ صفوى، به جمع ‏آورى كتابهاى مربوطه و مدارك لازمه، از هر مرز و بومى كه بود، همت گماشت.آنگاه براى تأمين هدف بزرگ و منظور عالى خود و مسئوليتى كه به عهده گرفته بود، يك دوره كامل اخبار روايات ائمه اطهار را در هر باب و هر موضوعى از نظر گذرانيد.

سپس در چهل سالگى، با بنيه‏اى سالم و نشاطى عجيب و دانشى پر مايه و اطلاعى وسيع، دست به يك اقدام دامنه دار و اساسى زد و شالوده بناى عظيمى را پى ريزى كرد. با تكميل اين بناى محكم كه همانا تأليف كتاب بزرگ «بحار الأنوار» است نام ناميش در همه جا پيچيد و آوازه فضل و علم و همت بلندش در سراسر دنياى اسلام به گوش دوست و دشمن رسيد. به طورى كه در زمان حياتش کتابها و تفکرات ایشان در اقصى نقاط دنياى اسلام و بلاد كفر منتشر گشت.

علامه مجلسى و منصب شيخ الاسلامى

علّامه مجلسى که با تأليف كتاب «بحار الانوار» و ديگر كتب نافع و مؤثر خود، شخصيّت ممتاز و مقام علمى و عملي زبانزد خاص و عام بود، درشصت و يك سالگی از طرف شاه سليمان صفوى به منصب شيخ الاسلامى كه بزرگترين مقام دينى بود برگزيده شد و تا پايان عمر نيز در اين سمت باقى ماند. علّامه با احراز این منصب قدرت مهمى به دست آورد، و از آن فرصت، حداكثر استفاده را نمود و تا سر حدّ امكان، در رونق و رواج علم و حديث شيعه٬ حمايت از اهل علم و مردم بى ‏پناه٬امر به معروف و نهى از منكر٬ محدود کردن بيگانگان اسلام و مبارزه با ظلم و زور گوئى كه پيش از وى كسى قدرت جلوگيرى آن را نداشت كوشيد.

حق علامه مجلسى بر جامعه شيعه

وى از جهاتى چند بر مذهب شيعه حق دارد . اول اينكه علّامه مجلسى شرح «كتب اربعه» شيعه را كه در تمام اعصار، مدار استفاده دانشمندان ما بوده است، تكميل كرد و مشكلات آن را حل نمود، و مطالب پيچيده آنها را كه بر فضلا پوشيده بود، روشن ساخت. همچنین ساير اخبار شیعیان را كه از ائمه اطهار علیهم السلام روايت شده و اخبار كتب اربعه، در مقابل آن مانند قطره در برابر درياست، در مجلدات بحار الانوار گرد آورد. از دیگر خدمات علامه می­توان تألیف کتب فارسى و دفاع از حقوق مؤمنين را نام برد. چنان كه نميگذاشت ستمگران به آنها ظلم كنند و خواسته‏هاى بيچارگان را به گوش اولياى امور مي رساند، تا به كار درماندگان آن طور كه می بايد رسيدگى كنند.

تأليفات

شهرت علّامه مجلسى گذشته از مقام علمى و جامعيت و مرجعيتى كه در دولت صفويه داشته است، مرهون تأليفات بسيار اوست كه همه مفيد و قابل استفاده عموم و در نهايت روانی نوشته شده اند. مخصوصاً كتابهاى فارسى آن مرد بزرگ که از زمان تأليف و در عصر حيات ایشان تاكنون مورد استفاده تمام شيعيان فارسى ‏دان بوده و هست.علّامه مجلسى و پدرش مجلسى اول نخستين دانشمندانى هستند كه احاديث شيعه را به فارسى قابل استفاده و سليس و ساده ترجمه كردند. اگرچه پيش از آنها نیز كتبى از طرف علماى دينى به فارسى ترجمه ميشد، ولى قلم آنها روانى قلم اين دو بزرگوار را نداشت و اغلب هم موضوعات غير اخبار و روايات بود.

خوشبختانه اغلب آثار مکتوب مجلسى محفوظ مانده و آنها كه چاپ نشده‏ نيز نسخ خطى آن يافت مى ‏شود. از آن جمله میتوان به آثاری چون حيات القلوب (در زندگانی پیامبران)، حِلية المتّقين (در آداب و سُنـَن)، عَين الحيات (در اخلاق و عقاید) و تحفة الزّائر (در زیارت و آداب آن) اشاره نمود.همچنین آثاری چون بـحارُ الأنوار، مِرآة العقول في شرح اخبار آل الرّسول، مَلاذ الاخيار و الفوائدُ الطـَّريفة تنها نمونه هایی از تالیفات علامه به زبان عربی هستند.

اگر ساير تأليفات ایشان را نيز به سبك جديد چاپ كنند، كليّه تأليفات عربى و فارسى علّامه را مي توان بالغ بر دويست جلد به قطع وزيرى هر یک در چهارصد صفحه تخمين زد! و اگر اين تأليفات را با گرفتارى‏ها، درس و بحث‏ها، و صدور فتوى، اجراى حدود، و كارهاى بسيار و مسئوليتهاى مهمّ مرجعيت و مسافرتهاى مكرّر آن رادمرد عالم علم و دين مقايسه كنيم اعتراف خواهيم كرد كه جز توفيق الهى، عامل ديگرى نميتواند منشأ اين همه كارهاى طاقت فرسا باشد.

علامۀ مجلسی نجات دهندۀ احادیث شیعه از نابودی

علّامه مجلسى در عصرى مي زيسته كه فلسفه و عرفان، فقه و حديث اهل بيت را تقريباً تحت الشعاع قرار داده بود. علما و فقهاى شيعه بيشتر ميل به فلسفه داشتند، و فقه و حديث در درجه دوم أهميت قرار داشت. اندكى پيش از وى فيلسوف نامى ميرداماد و بعد از او شاگردش ملاصدرا و ملا عبد الرّزاق لاهيجى از كسانى بودند كه عمر خود را در فلسفه و عرفان صرف كردند. ادامه اين وضع، مكتب اهل بيت و رواج افكار نورانى آنها را سخت مورد تهديد قرار مي داد. به علاوه كتابهاى اخبار شيعه بر اثر تاخت و تازها و جنگها و غارتهائى كه مكرّر در ايران روى داده بود و محدوديتهایى كه شيعيان پيش از ظهور صفويّه داشتند، نوعاً از ميان رفته و آنها كه باقى مانده بود چندان در دسترس نبود. به همين جهات، شيعه از نظر حديث و اخبار و فرايض و سنن سخت در مضيقه بود، و به ميزان زيادى محتاج به يك دائرة المعارف در هر باب و موضوع بود.

اين علل و عوامل بود كه موجب تصميم علامه براى تأليف بحار الانوار گرديد. او ميدانست كه عمر زودگذر، فرصت اينكه بتواند تمام اخبار را جمع و بعد مرتب و منظم و تهذيب و تنقيح نمايد را به وى نخواهد داد، پس تصمیم گرفت تمام اخبارى كه در كتب معتبر شيعه است، همه را يك جا جمع كند و هر جا فرصت كرد، با نوشتن «بيان» و «توضيح» و «ايضاح» به اجمال و تفصيل توضيحى داده و بگذرد، و تحقيق و تفكيك و تهذيب و دقت و تعمق بيشتر را به فرصتهاى مناسب موكول كند، يا براى نسل‏هاى بعدى بگذارد! به همين جهت، در بعضى از بيان ها ميگويد:

«نسخه مغلوط و غير مرتب و مشوّش است، ولى ما آن را نقل كرديم تا اگر بعد از ما نسخه اصل پيدا شود، از روى آن مقابله و تصحيح گردد و گر نه همين نسخه هم كه اَحياناً خالى از فائده نيست، از بين نرود، و اسمى از آن باقى بماند...»

اساتید‏

علامه مجلسى از محضر بسيارى از علماى نامى و فقهاى بزرگ كسب علم و فضيلت نموده، و مقامات علمى و عملى را طىّ كرده يا از آنان اجازه نقل روایت گرفته است، از جمله پدر عاليقدرش ملّا محمد تقى مجلسى، ملّا محمد صالح مازندرانى،ملا محمد طاهر قمى و ملا محسن فيض كاشانى.

شاگردان

ميرزا عبد اللَّه (افندی) اصفهانى شاگرد علامه در «رياض العلماء» می نویسد: «شاگردان استاد بالغ بر هزار نفر بودند» که از جمله آنها میتوان سيد نعمت اللَّه جزائرى، مير محمد صالح بن عبد الواسع (خاتون آبادی)، حاجّ محمّد اردبيلى و خود ميرزا عبد اللَّه اصفهانى معروف به افندى را نام برد.

وفات

علّامه مجلسى بعد از يك عمر گرانبها و تعليم و تربيت صدها شاگرد دانشمند، و تأليف و تصنيف و ترجمه ده‏ها كتاب سودمند و مؤثّر دينى به عربى و فارسى، مطابق نقل «رَوضات الجنّات»... در شب بيست و هفتم ماه مبارك رمضان سال 1110 هجرى، اوائل سلطنت شاه سلطان حسين صفوى در سنّ هفتاد و سه سالگى چشم از اين جهان فرو بست و در مسجد جامع اصفهان در جوار پدر علّامه‏اش ملّا محمد تقى مجلسى مدفون گرديد.

مقدّمۀ کتاب «مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه)»، به قلم علی دوانی (با ویرایش و تلخیص)

نوشته شده توسط احسان سودیان در روز دوشنبه 1390/3/16 ساعت 10:03

من این مطلب را پسندیدم