• کارگران! مشغول کار باشید!

موضوع: شرح فراز «معادن حکمة الله»

کلمات کليدي: معادن حکمة الله، معادن حکمة الله، معادن حکمة الله، معادن حکمة الله

عَدن، یعنی استقرار و ثبات. معدن محلّ رویش و اصل هر چیزی است و حکایت از مقدار بی پایان دارد.

«حكمت» از ريشه ي «حكم» به معناي «منع از چيزي» است. حِكمت نيز به چيزي گفته مي شود كه انسان را از جهل باز دارد.^[1]

هر چند «حكمت» مترادف با فلسفه به كار مي‌ رود، ليكن در اصطلاح قرآن و روايات، بر علومي اطلاق مي ‌شود كه استدلالي، برهاني و خدشه ناپذير باشد و در سعادت بشر نقش بنيادين و اساسي ايفا كند. (لذا فلاسفه حکیم اصطلاحي هستند چرا كه هیچگاه از خطا مصونیت ندارند و اختلاف نظرشان با هم نشان می دهد که لااقل یکی از آن ها خطا کرده اند.)

در نتیجه باید معنای حکمت را به درستی درک کنیم!

خداوند متعال در قرآن کریم می فرمایند: (خدای) به هر که بخواهد حکمت می دهد و اگر به کسی حکمت داده شود، در واقع خیر زیادی به او داده شده است.^[2] این را همان خدایی می گوید که متاع دنیا را ناچيز معرفي می كند.^[3]

همچنین قرآن مجید افراد بسیاری را دارای حکمت برمی شمرد؛ از جمله جناب لقمان^[4]، حضرت داود^[5] و آل ‌ابراهيم علیه السّلام.^[6] باید توجّه داشته باشیم که رسول اكرم صلّی الله علیه و آله و ساير انبياي الهي، نه تنها دارای حکمت که تعلیم دهنده ی آن هستند.^[7]

از امتيازات ائمّه علیهم السّلام بر ديگران، اين است كه آنان معدن تكوّن و تشكيل حكمت و منبع جوشش آن هستند؛ يعني همان طور كه خاك و گل مستعدّ طلا و نقره شدن، بايد در زميني مخصوص قرار گيرد تا به طلا و نقره تبديل شود و بدون گذراندن اين مرحله، به چنين قابليتي نمي‌رسد، فيوضات الهي نیز باید از وجود ائمّه بجوشد تا هر كس بتواند به مقدار استعداد خود از آن بهره ببرد. از اين رو پيغمبر اكرم صلّی الله علیه و آله فرمود:

«من شهر حكمت هستم و علي دروازه آن است. هر كس مي‌خواهد خواهان حکمت است باید از باب [آن] بیاید.(وارد شود.)»^[8]

از سوي ديگر، ائمّه اطهار علیهم السّلام وارث همه ی كمالات و شئون پيغمبر اكرم صلّی الله علیه و آله هستند؛ (به جز مواردي مثل دريافت وحي تشريعي) با توجه به اينكه يكي از شئون رسول ‌اكرم صلّی الله علیه و آله تعليم كتاب و حكمت است^[9]، ائمّه علیهم السّلام نيز وارث اين شأن خواهند بود. البتّه هر عالم ديني كه عهده‌ دار تبليغ دين و معارف الهي است، معلّم كتاب و حكمت خواهد بود، ليكن تفاوت پيغمبر اكرم و ائمّه اطهار علیهم السّلام با ديگران در اين است كه ایشان با مأموريت و تأييد ويژه ی الهي، عهده ‌دار تعليم كتاب و حكمت اند؛ به بيان ديگر، رسول ‌اكرم صلّی الله علیه و آله حكمت را به تعليم مستقيم الهي دريافت كرده و ائمّه علیهم السّلام از ایشان ارث برده‌اند، در حالي كه ديگران از مجراي تعليم و تعلّم بشري که هم محدود و هم خطاپذير است، به حکمت دست می یابند.

 ائمّه علیهم السّلام معدن حكمت هستند و حكمت، سرچشمه‌اي جز آن ذوات مقدس ندارد؛ زيرا حكمت نيز همانند ساير فيوضات معنوي، از اسماي حسناي الهي سرچشمه مي‌گيرد و از مجراي آن وجود هاي نوراني به ديگر موجودات مي‌رسد. بنابراين، اگر آنچه در دست بشر است را بتوان حكمت نامید، بي‌ترديد ريشه در بيت رفيع آنان دارد. حتي آنچه انبياي گذشته براي امت ‌هاي خود آورده‌اند، با وساطت انوار مقدّس آن ها به دست آمده است.

اما آنچه از اين خاندان نباشد، نمی توان نام حكمت بر آن نهاد، هرچند كه ظاهري آراسته و مضموني دل ‌انگيز و شگفت‌ آور داشته باشد؛ زيرا در اصطلاح قرآن و روايات، به هر علمي حكمت گفته نمي‌ شود، بلكه علمي حكمت ناميده مي ‌شود كه سعادت آفرين و نجات ‌بخش باشد. لذا امام صادق علیه السّلام ذیل آیه ی  «[خدا] به هر كس كه بخواهد حكمت مى‏ بخشد، و به هر كس حكمت داده شود، به يقين، خيرى فراوان داده شده است‏.»^[10] فرمودند:

«حکمت عبارتست از طاعت خداوند، معرفت امام و اجتناب از گناهان کبیره -که خداوند در قبال آن ها آتش را واجب کرده است-.»11^[11]

و در جای دیگری معرفت و تفقّه در دين را حکمت دانسته اند.^[12]

پس حکمت و علم و ... نه تنها جدای از امام قابل استفاده نیست بلکه گمراه کننده هم هست. (همان طور که قرآن جدای از امیرالمؤمنین علیه السّلام مایه ی گمراهیست و باید آن را با تیر زد.)

یکی از راه های افزایش به معرفت امام و به تبع آن افزایش حکمت، زندگی کردنی است که ما را به ایشان نزدیک کند؛ مانند اجتناب از گناهان کبیره در زندگی. وقتی گناه ترک شود، یک فضایی ایجاد می شود که راه را برای معرفت باز می کند.

لذا به کسی که هر کاری می خواهد می کند، نزد هر کسی و هر مرامی می رود و هر کتابی می خواند، معلوم نیست که معرفت امام هم بدهند!

یکی از راه های مهم در رسيدن به حكمت اخلاص است. چنان که پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند:

«هر كس چهل روز براى خدا اخلاص ورزد، خداوند چشمه ‏هاى حكمت را از قلبش بر زبانش سرازير مى‏ كند.(می جوشاند)»^[13]

تذکّر: موضوع زیارت جامعه، امام علیه السّلام است نه استفاده از امام. نمی توان امام را دور زد. نمی توان رفت و حکمت را از امام گرفت و سپس جدا شد. بلکه باید بگوییم تا وقتی که با امام باشیم، حکمت و علم و آرامش و ... داریم و اما اگر جدا شویم... هیچ!

اگر بخواهیم چیزی را معرفی کنیم که اگر به آن برسیم، به همه چیز رسیده ایم، امام ع است. اگر نزد امام باشیم، امنیت و برکت و علم و آبرو و عزّت و بهشت و دنیا آنجا خواهد بود؛ البته دنیایی که او برای ما رقم بزند!

-------------------------------------------

[1] مقاييس اللغه، ج2، ص91، «حكم»

[2] بقره: 269

[3] نساء: 77

[4] لقمان: 12

[5] بقره: 251؛ ص: 20

[6] نساء: 54

[7] ر. ك: بقره، آيات 129 و 151؛ زخرف، 63 و...

[8] بحار الانوار، ج40، ص201، ح3

[9] آل عمران: 164

[10] بقره: 269- ترجمه ی فولادوند

[11] تفسیر عیّاشی، ج1، ص151- در انجا ترجمه روان دو حدیث به صورت متوالی آورده شد.

[12] همان؛ مرحوم علامه مجلسي بعد از ذكر اين احاديث، با اشاره به تفاسير گوناگون حكمت، آورده است: «اين تفاسير به يكديگر نزديك است. آنچه از اخبار و روايات فهميده مي‌شود، اين است كه حكمت، به علوم حقّه‌اي گفته مي‌شود كه نافع باشد و عمل آدمي نيز به مقتضاي آن باشد.»(بحار الانوار، ج1، ص215)

[13] بحار الانوار، ج67، ص249؛ سفينة البحار الانوار، ج2، ص668- ترجمه نائیجی

نوشته شده توسط گروه زیارت جامعه در روز سه شنبه 1391/8/9 ساعت 22:51

من این مطلب را پسندیدم