• چیستی معنای زیارت(2)

موضوع: زیارت

نويسنده: گروه زیارت جامعه

منبع: سایت آیت الله میلانی

کلمات کليدي: پیشوایان، تقرب، حضور قلب، دعا، وهابیت

1390/9/21

برای استفاده از قسمت اول مقاله کلیک نمایید

زيارت انبيا و حجت‌هاى الهى؛ زيارت خدا

محدّث جليل القدر شيخ صدوق رحمه اللّه اين گونه روايت مى‌كند:

«زيارة اللّه زيارة أنبيائه وحُجَجه صلوات اللّه عليهم، من زارهم فقد زار اللّه عزّ و جلّ»^[8]

«منظور از زيارت خدا، همان زيارت پيامبران و حجّت‌هاى اوست. هر كه آنان را زيارت كند، در واقع خداى تعالى را زيارت كرده است.»

آرى، زيارت پيامبران و پيشوايان معصوم عليهم السّلام، همان زيارت خداى تعالى است؛ چرا كه در حديثى می‌خوانيم كه حضرتش مى‌فرمايد:

«من أطاعهم فقد أطاع اللّه و من عصاهم فقد عصى اللّه ومن تابعهم فقد تابع اللّه عزوجلّ»^[9]

هر كه از آنان فرمان برد، در واقع از خدا فرمان برده است و هر كه از فرمان آنان سرپيچى كند، در واقع از فرمان خدا سرپيچى نموده است و هر كه از آنان پيروى نمايد، در حقيقت از خدا پيروى كرده است.

چنين ارتباطى ميان خداى متعال از طرفى و پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و اهل بيت آن حضرت از طرف ديگر وجود دارد.

با توجّه به معنايى كه از زيارت مطرح شد، اگر كسى بخواهد خداوند متعال را زيارت كند، بايستى پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و ائمّه اطهار عليهم السلام را زيارت نمايد كه البتّه توجّه به اين حضرات و اعراض از ماسواىِ آن‌ها، توجّه به خدا و اعراض از ماسواىِ اوست.

شبهه‌اى واهى

بنابر آن‌چه بيان شد، زيارت ائمّه اطهار عليهم السّلام در حقيقت زيارت خداى تعالى است و این بیان تعبیری مجازی نیست.

يكى از معاصران ـ به نقل نشريه اى ـ چنين مى‌پندارد كه زيارت ائمّه اطهار، محبّت به ائمّه اطهار است. به تعبير او، عشق به ائمّه اطهار، عشق مجازى است و عشق حقيقى، همان عشق به خداوند متعال است.

اين گفتار ـ بنابر تحقيق ـ بر خلاف مفاد روايات و همه ادلّه‌اى است كه در دست داريم.

بنابر ادلّه روشن، كسى كه امام عليه السّلام را زيارت كند، خدا را زيارت كرده است؛ پس كسى كه مى‌خواهد خدا را زيارت نمايد، سيّدالشّهداء عليه السّلام و امام رضا عليه السّلام و... را زيارت نمايد، آن گاه كه آن بزرگواران را زيارت كند، خدا را زيارت كرده است. همه‌اش حقيقت است. اصلاً ميان ائمّه اطهار عليهم السلام و خداوند متعال، عالم حقيقت است و براى مجاز در اين عرصه راهى نيست. به طور كلّى چنين نسبتى وجود ندارد كه دوستى با اهل بيت عليهم السّلام مجازى باشد تا به دوستى خداوند متعال برسيم.

مگر دوستى اهل بيت غير از حبّ خداى تعالى است؟

مگر اطاعت آنان غير از اطاعت خداست؟

مگر عصيان و نافرمانى از آنان، غير از عصيان و نافرمانى از خداوند متعال است؟

مگر پيروى از آنان غير از پيروى از خداوند متعال است؟

شيخ صدوق درباره زيارت معتقد است:

«زيارة اللّه زيارة أنبيائه وحججه صلوات اللّه عليهم من زارهم فقد زار اللّه عزّ و جلّ»^[10]

«زيارت خداى تعالى زيارت پيامبران و حجّت‌هاى اوست؛ هر كه آنان را زيارت كند، خداى متعال را زيارت كرده است.»

اين واقعيت و حقيقتى است كه مجاز ندارد، آن سان كه اطاعت و عصيان از آنان اطاعت و عصيان از خداى تعالى است.

كوتاه سخن اين كه منظور از زيارت، توجّه داشتن و تمايل يافتن است؛ تمايلى كه توأم با عدول و اعراض از غير خداست.

بنابراين، زيارت خدا در حقيقت، زيارت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و ائمّه اطهار عليهم السّلام و ميل به امام زمان عليه السلام همان ميل به خداى تعالى است و به يقين، وقتى انسان واقعاً ميل به خدا داشت، با اين ميل از غير خدا عدول و اعراض كرده است.

آن چه بيان شد، معناى زيارت از نظر لغوى بود و روشن شد كه از ديدگاه قرآن^[11]و روايات نيز زيارت به همين معنا آمده است، چنان که در روایات پیشین گذشت.

بنابراين، بين منظور شارع مقدّس از كلمه زيارت و مفهوم آن در اصل وضع لغوى اختلافى وجود ندارد.

هدف از زيارت

با توجّه به معنايى كه از زيارت بيان شد، هدف و حكمت از زيارت نيز روشن گرديد. حكمت زيارت پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و پيشوايان معصوم عليهم السّلام و تحمّل اين همه رنج‌ها، هزينه اموال و صرف وقت‌ها همه روشن مى‌شود و از طرفى، علّت آن همه تأكيدى كه بر زيارت ائمّه اطهار عليهم السّلام ـ به ويژه زيارت سالار شهيدان امام حسين عليه السّلام در كربلا و امام رضا عليه السّلام در طوس ـ شده، معلوم مى‌گردد.

بديهى است كه عقايد وهّابيان پندارى بيش نيست، گرچه پاسخ آنان در کتب شیعه داده شده؛  اكنون سخن ما بر اساس رواياتى است كه از امامان معصوم عليهم السّلام در اين‌باره وجود دارد.

بنابر معناى ياد شده از زيارت، هدف از اين زيارت‌ها، قصد كردن، توجه كامل و حضور قلب نسبت به پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و ائمّه عليهم السّلام و در خدمت آن بزرگواران‌ بودن است.

به عبارت ديگر، انسان با اين زيارت‌ها خود را وقف اين خط و مسير مى‌كند و از خطوط و مسيرهاى ديگران عدول و اعراض مى‌نمايد.

ما به زيارت آن بزرگواران می‌رويم تا خدا را زيارت كنيم؛ يعنى در خدمت خدا باشيم، او را قصد نماييم و به او توجّه نماييم و از ديگران عدول كنيم. با توجّه به اين هدف و حكمت مى‌بينيم در عبارات اذن ورود به حرم‌هاى مطهّر ـ چنان كه در كتاب‌هاى دعا و زيارت آمده است ـ به خداى تعالى خطاب مى‌كنيم و مى‌گوييم:

«اللهمّ إنّك أكرم مقصود وأكرم مأتي وقد أتيتك متقرّباً إليك بابن بنت نبيّك»^[12]

خداوندا! به راستى كه تو گرامى ترين هدف و گرامى ترين ميزبان هستى كه من به درگاه تو آمدم تا به وسيله فرزند پيامبر تو، مقرّب درگاه تو گردم.

آرى، ما در زيارت امام كاظم عليه السلام مثلاً به هنگام اذن ورود خداى تعالى را اين گونه مورد خطاب قرار مى‌دهيم كه مقصد من تو هستى و به سوى تو آمده‌ام و فرزند دختر پيامبرت را وسيله تقرّب به تو قرار داده‌ام.

عبارت ديگرى در اذن دخول حرم آمده كه دلالتش بر آن‌چه گفتيم واضح‌تر است:

«الحمد للّه الّذي منَّ علينا بحكّام يقومون مقامه لو كان حاضراً في المكان»^[13]

سپاس خدايى را كه با حاكمانى كه اگر خدا مكانى داشت آنان قائم مقام او بودند بر ما منّت گذارد.

بنابراين، هدف از زيارت كه به معناى توجّه است توأم با روى‌گردانى از غير، همانا توجّه تمام به سوى خداوند متعال و روى‌گردانى از غير اوست.

چرايى تأكيد فراوان بر زيارات

اكنون اين پرسش مطرح مى‌شود كه چرا براى زيارات أئمّه عليهم السّلام ـ به ويژه زيارت امام حسين عليه السّلام ـ اين همه تأكيد شده است؟ چرا بايد هر شب جمعه براى زيارت سيّدالشّهدا به كربلا رفت و زيارت را تكرار كرد؟

پاسخ اين پرسش نيز روشن شد چرا كه با يك مرتبه زيارت، به همان اندازه ارتباط و تمايل و عدول از غير پيدا مى‌شود كه اگر اين عمل تكرار شود، ناگزير در نهاد انسان ملكه نفسانى مى‌شود و جزء واقعيّت و حقيقت او مى‌گردد و انسان خواسته و ناخواسته در زمره عدول ‌كنندگان از دیگران و قصد كنندگان خداوند متعال و ائمّه اطهار عليهم السّلام مى‌شود.

به سخن ديگر، انسان بر اثر اين زيارت و تكرار آن، حالت انقطاع از ديگران پيدا مى‌نمايد و ممحّض در زيارت‌شونده مى‌گردد و به جايى مى‌رسد كه هرگز مال، مقام و اغراض دنيوى ديگر نتوانند او را از اين شخص جدا كنند و به جاهاى ديگر متمايل نمايند.

آرى، انسان نيازمند است كه به اين درجه از ارتباط برسد؛ چرا كه او هر لحظه در معرض خطر است و امكان دارد به سبب كمترين خوف از كسى يا طمع به او و يا به اسباب ديگر، ارتباطش با اين جايگاه هدايت كم شود، يا كم‌ترين ارتباطى با جاهاى ديگر پيدا نمايد.

بنابراين، تكرار و كثرت بخشيدن به زيارت و ادامه آن و همواره حاضر شدن در بارگاه پيشوايان معصوم عليهم السّلام، اين اثر را در پى خواهد داشت كه ناگزير زاير انقطاع پيدا مى‌كند و اگر انقطاع او حقيقى گردد، ديگر مطمئن می‌گردد و راه عدول و انحراف بسته خواهد شد و به راستى اين حالت چه‌قدر ارزشمند است!

[8] من لا يحضره الفقيه: ج2، ص92 و 93، حديث 1824

[9] همان: ج2، ص93

[10] همان.

[11] براى آگاهى بيشتر به كتاب المفردات في غريب القرآن، واژه «زَوَرَ» مراجعه شود.

[12] بحار الانوار: ج99، ص14، حديث 9

[13] همان: ج99، ص115