• نقد و بررسی کنیه ابوتراب

موضوع: امیرالمومنین علیه السلام

نويسنده: مهدی پیشوایی و مجید رباط جزی

منبع:

کلمات کليدي:

1390/6/15

ابوتراب یکی از کنیه های افتخارآمیز امیرمؤمنان علی علیه السلام است که رسول خدا صلی الله علیه وآله در غزوه ذات العشیره آن حضرت را با این کنیه خطاب ،کرد .به جز این غزوه ،در مواقع دیگری نیز امیرمؤمنان علیه السلام به این کنیه مورد خطاب پیامبر قرار گرفت ،علاقه علی علیه السلام به این کنیه ،از مدح آمیز بودن آن حکایت دارد .با وجود این ،برخی گزارش ها حاکی از آن است که رسول خدا صلی الله علیه وآله این کنیه را به قصد اهانت به حضرت علی علیه السلام به کار برده و مورد خطاب قرار داده است .نوشتار حاضر در صدد نقد و بررسی این گزارش ها از طریق متن و سند است .

کلید واژه ها :ابو تراب ،رسول خدا صلی الله علیه و آله ،حضرت علی علیه السلام ،حضرت زهرا سلام الله علیها ،ذات العشیره و جعل حدیث .

1.حسن مصطفوی التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ،ج1،ص412-413.

2.راغب اصفهانی ،المفردات فی غریب القرآن ،ص73.

3.حسن مصطفوی التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ،ج1،ص283.

4.شیخ صدوق ،عیون اخبارالرضا علیه السلام ،ج1،ص92.

5.رک:همو :علل الشرائع ،ج1،ص156.

6.محمدبن جریرطبری ،تاریخ الامم و الملوک ،ج2،ص123.

7.محمد بن اسحاق بن یسار ،سیرة النبی صلی الله علیه و اله ،ج2،ص434/احمد بن حنبل ،ج4،ص263.

8.محمدبن جریر طبری ،تاریخ الامم و الملوک ،ج2،ص123-124/ ابن شهر آشوب ،مناقل آل ابی طالب ،ج2،ص305/

حمد بن محمد حاکم نیشابوری ،المستدرک ،ج3،ص140/ ابن بطریق ،العمده ی ،ص25/ ابن عنبه ،عمده ی الطالب ص59/ مجلسی بحارالانوار ،ج19،ص187و ابن ابی عاصم ،الاحآد و المثانی ،ج1،ص147.

9.محمد بن اسماعیل بخاری ،صحیح بخاری ،ج4،ص208/ ابن بطریق ،العمده ی ص26.نزدیک به همین مضامین از یعقوب بن حمید از ابی حازم از سهل بن سعد (ابن ابی عاصم ،الآحاد و المثانی ،ج1،ص150)و نیز از محمد بن حسن بن خلیل از هشام بن عمار از عبدالعزیز بن ابی حازم از ابی حازم از سهل بن سعد (محمد بن حبان بن احمد ،صحیح ابن حیان ،ج15،ص368-369)در گزارش های دیگری نیز وارد شده است .

10.ر.ک:موسوعة التاریخ الاسلامی ،ج2،ص211.

11.شیخ طوسی ،الغیبة ،ص182/ محمد بن اسماعیل بخاری ،صحیح بخاری ،ج4،ص208/ ابن ابی الحدید ،شرح نهج البلاغه ،ج1،ص11/ محمد بن یوسف حسن بن محمد زرندی ،نظم درر السمطین ،ص107/ ابن ابی عاصم ،الاحاد و المثانی ،ج1،ص150و محمد بن حبان بن احمد ،صحیح ابن حبان ،ج15،ص368.

12.محمد بن سلیمان کوفی،مناقب امیر المؤمنین علیه السلام ،ج1،ص320-321

13.ابن هشام ،سیرة النبی ،ح2،ص434.

14.ابن کثیر،البدایة و النهایة ،ح7،ص371.این گزارش با استناد به کتاب صحیحن آمده است که در بخش مربوط به نقل گزارش از صحیح بخاری ،نقد خواهد شد .

15.ابن بطریق ،العمده ،ص26/عمر بن شاهین ،فضائل سیدةالنساء،ص36/ابن عساکر ،تاریخ مدینه ی دمشق ،ج42،ص18و محیی الدین نووی ،المجموع ،ج8،ص441-442

16.خوئی معجم رجال الحدیث ،ج14،ص75.

17.اسماعیل بن ابراهیم بخاری ،صحیح بخاری ،ج7،ص195.

18.مجهول در نزد قدما کسی است که رجالیون به مجهولیت وی تصریح کرده اند ولی در اصطلاح متأخرین از شهید ثانی به این طرف اعم از مجهول و مهمل متقدمین است ؛یعنی مجهول نزد متأخرین عبارت از این است که رجالیون تصریح به مجهولیت نموده اند و یا اینکه اسم وی آمده ولی مدح و ذمی درباره ی ایشان وارد نشده است (ر.ک:جعفر سبحانی ،کلیات فی علم الرجال ،ص120-121)

19.کسانی که نامشان در کتاب های رجال آمده ،ولی هیچ مدح و ذمی از ایشان نرسیده است .

20.مراد از مهمل در اصطلاح متقدمین کسی است که اصحاب ازایشان نام برده اند ولی تضعیف ننموده اند ،ولی مهمل طبق اصطلاح متأخرین کسی است که نامی از ایشان در رجال نیامده است.بنابراین طبق اصطلاح متأخرین به راویان مهمل همانند راویان مجهول عمل نمی گردد .(ر.ک:جعفر سبحانی ،کلیات فی علم الرجال ،ص120-121)

21.ابن حبان ،الثقات ،ج8،ص50.

22.ابن عساکر ،تاریخ مدینه ی دمشق ،ج42،ص18و ر.ک :ابن شهر آشوب ،مناقل آل ابی طالب،ج2،ص305-306.

23.همو،تاریخ مدینه دمشق ،ج16،ص401/ج39،ص4.

24.محمد بن سلیمان کوفی،مناقب امیر المؤمنین علیه السلام ،ج1،ص343.

25.همان ،ص325و328-329.

26.همان ،ص333،328و342.

27.احمد بن ایوب طبرانی .المعجم الأوسط ،ج8،ص39.

28.عبدالرحمن بن علی ابن جوزی ،کتاب الموضوعات ،ج3،ص167.

29.محمد بن اسماعیل بخاری ،صحیح البخاری ،ج7،ص119و همو الأدب المفرد ،ص183.

30.احمد بن حنبل ،العلل ،ج2،ص18.

31.سید ابوالقاسم خویی ،معجم رجال الحدیث ،ج9،ص246.

32.مسلم بن حجاج نیسابوری ،الجامع الصحیح ،ج7،ص123/ احمد بن حسین بن علی بیهقی ،السنن الکبری ،ج2،ص446.

33.ابوالفرج اصفهانی ،مقاتل الطالبیین ،ص14.

34.محمد بن عمرو بن موسی عقیلی ،الضعفاء الکبیر ،ج3،ص488.

35.محمد بن اسماعیل بخاری ،صحیح البخاری ،ج4،ص207/ابن ابی الحدید ،شرح نهج البلاغه ،ج1،ص11/ محمد بن یوسف بن حسن بن محمد زرندی ،نظم دررالمسمطین ،ص107،ابن ابی عاصم ،الآحاد و المثانی ،ج1،ص150و محمد بن حبان بن احمد ،صحیح ابن حیان ،ج15،ص368.

36.محمد بن اسماعیل بخاری ،صحیح البخاری ،ج4،ص207.

37.خلیفة بن خیاط ،طبقات خلیفه ،ص398.

38.همان .

39.سید ابوالقاسم خویی ،معجم رجال الحدیث ،ج11،ص32.

40.احمد بن عبدالله عجلی ،معرفة الثقات ،ج2،ص96.

41.شیخ طوسی ،رجال الطوسی ،ص114/ سند ابوالقاسم خویی ،معجم رجال الحدیث ،ج9،ص215.

42.احمد بن عبدالله عجلی ،معرفة الثقات ،ج1،ص420.

43.عبدالرحمن بن ابن حاتم رازی ،الجرح و التعدیل ،ج4،ص159.

44.شیخ طوسی ،رجال الطوسی ،ص40و66و سید ابوالقاسم خویی ،معجم رجال الحدیث ،ج9،ص371.

45.عبدالرحمن بن ابن حاتم رازی ،الجرح و التعدیل ،ج4،ص198.

46.شیخ صدوق ،علل الشرایع ،ج1،ص185.

47.همان.

48.عمر بن شاهین ،فضائل فاطمه سیدة النساء ،ص35.

49.ر.ک شیخ صدوق ،علل الشرایع ،ج1،ص156،رک:ابن سعد ،الطبقات الکبری ،ج8،ص26و مجلسی بحارالانوار

ج43،ص146.

50.ر.ک شیخ صدوق ،علل الشرایع ،ج1،ص156.

51.استاد علامه جعفرمرتضی عاملی نیز حدیث مزبور را به طور مختصر نقد کرده است. (جعفر مرتضی عاملی ،الصحیح من سیرة النبی الاعظم ،ج4،ص338).

52.سید ابن طاووس ،الطرائف ،ص77و ابن بطریق ،العمدة ،ص25.

53.ابن سعد ،الطبقات الکبری ،ج8،ص26/ ابن حجر عسقلانی ،الاصابة فی تمییز الصحابه ،ج8،ص268.